Адбылася нарада партыйнага актыву дывізіі. Даклад аб выніках летніх наступальных баёў зрабіў камандзір дывізіі генерал-маёр Аляксандр Барысавіч Барынаў. Малады яшчэ, але ўвесь сівы. Бровы чорныя, а валасы белыя-белыя. Гаворыць ціха, спакойна. Яго любяць усе – і байцы, і камандзіры. Нездарма пра яго мы склалі песню, якую салдаты спяваюць ва ўсіх ротах.

Пад камандаваннем генерал-маёра Барынава 81-я стралковая дывізія дасягнула вялікіх баявых поспехаў, асабліва на Курскай дузе. У пачатку ліпеня, калі гітлераўцы перайшлі ў контрнаступленне, яна прыняла на сябе галоўны ўдар у раёне Паныроў. Прайшоўшы сотні кіламетраў па Бранскім напрамку, дывізія вызваліла 55 населеных пунктаў, знішчыла больш як 5 тысяч варожых салдат і афіцэраў. За выдатныя баявыя дзеянні прадстаўлена да высокай урадавай узнагароды.

Так, дывізія гэтага заслужыла. Што ні салдат – герой…

Як прыемна служыць у дывізіі, дзе шмат такіх герояў

Ідзём па ўкраінскай зямлі. Прайшлі ўсю Сумскую вобласць. Вось яна — радзіма вялікага Кабзара. Такая ж прыгожая, як наша сінявокая Беларусь. Навокал белыя хаціны, вішнёвыя сады, рэкі, азёры, шырокія стэпы. Толькі менш лясоў і балот, чым у нас.

Сёння зайшоў у адну хату. Усюды чысціня, светла, кветкі. На сценах вісяць маляўнічыя ручнікі. На адным з іх вышыта дрэва, пад дрэвам — крыніца. Каля яе дзяўчына з вёдрамі. У нацыянальным адзенні, такім жа, якія носяць дзяўчаты ў нас, на Бсларусі. Унізе словы песні, вышытыя чыёйсьці ўмелай рукой словы – шчырыя, сардэчныя:

Прыгадваю, што мая цётка Аксеня таксама спявала гэтую песню. О, хутчэй бы ступіць на бацькоўскую зямлю!

Як там мае родныя, блізкія? Ці жывыя, ці здаровыя? Роўна два гады, як не маю ад іх ніякіх вестак.

Вось ужо год, як я служу сакратаром дывізійнай газеты. Дагэтуль быў палітруком роты. Першы ордэн Чырвонай Зоркі ўручыў мне перад строем генерад-маёр А.А.Казаран у 74-й стралковай дывізіі. Адтуль мяне перавялі ў дывізію Барынава.

А сёння – новая радасць. Да нас у рэдакцыю прыязджаў маёр М.С.Зярніцкі – інстурктар палітаддзела арміі, мой настаўнік, былы выкладчык практыкі газетнай работы ў Мінскім КІЖы (Камуністычны інстытут журналістыкі - У.П.), дзе я вучыўся да прызыву ў армію. I вось мы зноў сустрэліся. Я яго абняў, як роднага бацьку. Ён і сёння мяне многаму навучыў сваімі парадамі, заўвагамі.

Учора нашы войскі вызвалілі Смаленск, а сёння хтосьці першым з байцоў ступіў на беларускую зямлю. Якое шчасце! Першым вызвалены ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў Хоцімск — гарадскі пасёлак, дзе я ў 1988 го- дзе працаваў у рэдакцыі раённай газсты «Калгасная звязда», у якой быў надрукаваны мой першы верш. Вызвалена і мая родная вёска Альшоў, а побач з ёй — вёска Вялікая Ліпаўка, дзе я пражыў каля дзесяці гадоў з бацькамі. Сёння я напісаў ім пісьмо.

Асобныя падраздзяленні нашай дывізіі падступаюць да Дняпра, вядуць баі за пашырэннс плацдармаў. Усе палкі рыхтуюцца да вялікага і магутнага ўдару.

Сёння зноў хадзіў на пярэдні край, у полк, якім камандуе палкоўнік Рыбчанка. Я з ім блізка знаёмы. Шчыры, сардэчны чалавек, мужны камандзір.

Я ледзьве змог адшукаць штаб палка. Так многа войск у раёне Любяч, што цяжка прайсці Любячы – гэта тое самае мястэчка непадалёку ад Дняпра, дзе тры дні назад нашу рэдакцыю моцна бамбілі гітлераўцы.

I ўсё такі нумар мы выпусцілі своечасова.

Наш камандзір маёр Скакун пабываў у рэдакцыі франтавой газеты «Красная Армия». Ён толькі што вярнуўся з Канатопа. Там адбылося вялікае няшчаеце; фашысты разбамбілі эшалон, у якім знаходзілася рэдакцыя. Забіта і паранена некалькі чалавек. Вось і думай, дзе цябе стрэне варожая куля.

Самая прыемная навіна, якую прынёс маёр - гэта тое, што наш Цэнтральны фронт пад камандаваннем К.К.Ракасоўскага накіроўваецца поўнасцю з Чарнігаўшчыны на тэрыторыю Беларусі.

Добры дзснь, родная Беларусь! Мы прыйшлі. Мы вярнуліся да цябе. Прабач, што затрымаліся ў паходзе. Трэба ж было прайсці сотні, тысячы кіламетраў, каб вярнуцца назад. А якія гэта былі кіламетры — ты сама добра ведаеш, родная зямля. Нялёгка было табе. Нялёгка было і нам. Але мы падзе- лімся бядой, горам і славай.

Мы - воіны 81-й стралковай дывізіі — маем асаблівы гонар. Ваявалі пад Бранскам, пад Ліўнамі, на Курскай дузе ў раёне Паныроў і Прохараўкі, прайшлі амаль усю паўночна-ўсходнюю Украіну. Цяпер вось першымі фарсіравалі Днепр і ступілі на тваю зямлю, Бедарусь! Сярод нас ёсць рускія, украінцы, беларусы, грузіны, казахі... Усіх не пералічыць. Многія з іх, гэта я ведаю, ніколі яшчэ но былі туг, але чулі, ведалі пра цябе і цяпер самі цалуюць тваю зямлю.

Разам з батальёнам капітана Меншуна я пераправіўся на правы бераг Дняпра ў раёне беларускай вёскі Глушэц. Перадавыя часці дывізіі знаходзяцца ўжо тут, за Дняпром, непадалёку ад Лоева. Справа ад нас — вёска Дзяражычы. Там высокі бераг. Яго вельмі цяжка браць. Ідуць жорсткія баі.

У напрамку вёскі Глушэц - даліна. Але тут яшчэ цяжэй утрымліваць плацдарм – прастрэльваецца кожны метр. Бяру ў рукі зброю і я, вайсковы журналіст. Сярод ночы немцы перайшлі ў контратаку і хацелі скінуць у Днепр наш батальён. Я апынуўся побач з камандзірам батальёна капітанам Меншуном. Ён сам лёг за станковы кулямёт замест першага нумара. А мне давялося падаваць яму кулямётную стужку.

Які адважны чалавек гэты Мяншун! Чаму я раней не сустракаўся з ім? Сёння ж напішу пра яго ў чарговы нумар ..

Сённяшняя ноч для мянс самая шчаслівая. Мне зноў давялося быць у батальёне капітана Меншуна, разам з ім вссці сапраўдны жорсткі бой і застацца жывым.

Рады, што і мая доля ёсць у агульнай справе ўсіх, хто вызваляс родную Айчыну ад гітлераўекай чумы. Але мнс яшчэ трэба вярнуцца ў рэдакцыю і напісаць пра сваіх баявых сяброў.

А пераправа ідзе. Лодкі і пантоны снуюць усю ноч з аднаго берага на другі. Ідзе бітва за Днепр. Бітва за вызваленне.

Палессе! Глыбіннае, сапраўднас беларускае Палессе. Зямля з векавымі дрымучымі барамі, хвойнікамі, беразнякамі і ў шматлікіх месцах топкімі балотамі, гацямі, якія Якуб Колас апісваў у сваёй «Дрыгве». Рансй я не быў тут. Пройдзены тысячы кіламетраў, нялёгкія дарогі вайны. Ніколі не забуду Сталінград. Першы год вайны. Ваенна-палітычнае вучылішча. Першы выпуск ваенных палітрукоў. Зіма. Люты мароз. Мы стаім на ўскраіне горада ў баявым страі, перад будынкам школы ў новым абмундзіраванні. У кожнага - па тры кубікі на пятліцах. Мы яшчэ не нюхалі пораху, мы яшчэ не ваявалі. Толькі чулі гул вайны: аднойчы ноччу разарвалася бомба, і наша казарма здрыганулася ад гэтага выбуху. Фронт набліжаецца да Сталінграда. Нас, палітрукоў, выпускнікоў ваенна-палітычнага вучылішча, адпраўляюць на фронт...

…Якое вялікае шчасце адным з першых ступіць на родную беларускую зямлю, прымаць удзел у яе вызваленні. У франтавой газеце сёння змешчаны вершы пра воінаў-герояў Дняпра. Па ўсім фронце гучыць песня на словы паэта Яўгена Далматоўскага «Ой, Дняпро, Дняпро!»

Як ён добра напісаў! Трэба і самому паспрабаваць. Колькі тут герояў! Як не пісаць пра іх!

Даведаўся яшчэ пра аднаго героя - сяржанта Мікалая Кузьміча Баяшку. Ён – блізкі мой зямляк — з Крычава, беларус. Магчыма, мы з ім там сустракаліся да вайны. Я ж дзесяткі разоў праязджаў праз Крычаў са сваёй станцыі Камунары на Магілёў. Але, на вялікі жаль, мы больш не сустрэнемся. Станковы кулямётчык камсамолец Мікалай Баяшка ўчора загінуў смерцю героя. Сёння ў нашай газеце друкуецца мой верш, прысвечаны яго светлай памяці. Пішу і на беларускай, і на рускай мовс, бо тут жа няма спецыяльных перакладчыкаў.

Далей пішацца аб тым, як ён двое сутак запар вёў бой з фашыстамі, адбіў шэсць атак з кулямёта. Ён стаяў насмерць.

Чамусьці доўга няма пісьма з роднай вёскі Альшоў Хоцімскага раёна, Бацькі і маці няма. Там засталася адна родная цётка Аксеня, якая выхоўвала мяне ў раннім дзяцінстве. Ці жывая ты, родная Аксеня Яфімаўна? Шлю табе нізкі, гарачы сыноўскі паклон...

Атрымаў пісьмо ад вельмі дарагога мне чалавека, якога я ні разу не бачыў, але палюбіў на ўсё жыццё — ад Веры Аляксандраўны Давыдавай, маці майго баявога сябра-героя. Вось што яна піша мне з далёкага Архан- гельска.

«Добры дзень, дарагі Пётр Фёдаравіч! Шлю Вам шчырае прывітанне і віншую з надыходзячым святам Вялікага Кастрычніка. Ад душы жадаю Вам усяго добрага ў Вашым маладым жыцці, а самае галоўнае — здароўя. Сёння я пачула па радыё Ваш зварот да сваёй маці і зразумела, што Вы знайшлі сваіх родных, чаму я ад душы вельмі рада. Мне і радасна, і балюча, Вы знайшлі сваю маці, а мой сын ужо не вернецца ніколі...»

Далей я не мог чытаць. Слёзы засцілалі вочы.

Што табе адказаць, мілая Вера Аляксандраўна? Ты нават не ведаеш, што ў мяне даўно няма роднай маці. Гзты верш, які ты пачула па радыё, я напісаў ад імя ўсіх сыноў і ад імя тых, якія ўжо ніколі не вернуцца да сваіх маці. Вось амаль увесь тэкст таго верша, які пачула па радыё Вера Аляксандраўна.

Ліст з пярэдняга краю

3 Масквы мне прыслалі газету «Савецкая Беларусь», якая выпускаецца там рэгулярна на роднай мове. Я ўстанавіў сувязь з рэдакцыяй. У нумары змешчаны мой верш «Роднай Беларусі», які я пасылаў адсюль, з фронту. Прыемна і радасна было чытаць разам з вершам ліст ад Пятра Фёдаравіча Глебкі, які павіншаваў мяне з надыходзячым Новым годам, пажадаў усяго добрага ў франтавым жыцці-быцці.

Дзякуй» дарагі мой цёзка калі можна Вас так назваць. Я ж добра ведаю Вас. Слухаў неаднойчы Вашы выступленні, каді вучыўся перад вайной у Мінскім інстытуце журналістыкі.

Кожны дзень прыносіць новую радасць. Войскамі нашага фронту, як і іншымі вызвалена ўжо вялікая тэрыторыя Беларусі. 1-ы, 2-і, 3-і Беларускія і Прыбалтыйскі франты наступаюць у напрамку Гомеля, Віцебска, Магілёва і беларускай сталіцы Мінска, у якім я вучыўся перад вайной. Слаўны мой, родны Мінск. Хутчэй бы спаткацца з табоі. Напэўна, ты ўвесь у руінах. Разбураны фашыстамі. Але мы не зломкі. Мы адбудуем цябе. Толькі б хутчэй настаў дзень вызвалення.

Такога хвалявання не перажываў ніколі ў жыцці. Атрымаў ліст з Ліпаўкі, з роднай вёскі, што на Хоцімшчыне. Ад каго ж? Маці роднай у мяне няма. Яна памерла, калі я яшчэ быў маленькі. Нават не помню яе. І фатакарткі не зрабілі тады. Бацька, Фёдар Савельевіч загінуў яшчэ ў пачатку вайны. Пра гэта я ўжо ведаю. А сёння мне ліст прыслала сястра па бацьку, ад другой яго жонкі, Люба. Мы жылі разам вельмі мала, усяго пяць гадоў. Я рана расстаўся з сям’ёй, паехаў вучыцца ў Магілёў, затым у Мінск. Але ж гэта пісьмо з вёскі, ад роднага чалавека, адкуль, дзе я не быў столькі гадоў.

Расчуліўся да слёз. Сястра піша:

«Добры дзень, дарагі Пеця! Віншую цябе з Новым, 1944 годам. Жадаю, каб у гэтым годзе мы сустрэліся. Тры гады мы не ведалі, дзе ты знаходзішся. І вось ты прыслаў ліст у сельсавет, з якога перадалі мне нумар тваёй палявой пошты. Табе ўжо адказвалі з сельсавста — бацька наш загінуў. Але пры якіх абставінах — ніхто не ведае. Адно мне стала вядома. У пачатку вайны ён трапіў у палон, да немцаў. Вырваўся якімсьці шляхам. Але да партызан, да свайго брата Ларкі, не дайшоў. Кажуць, яго застрэліў якісьці гад…»

Далей чытаць проста не магу…Загінулі ўжо тысячы, магчыма, мільёны людзей. Не ўсе ў жывых засталіся і з маіх родзічаў. Але што з бацькам? Не было маці. Цяпер няма і яго. Пакуль б’ецца сэрца — трэба жыць, ваяваць. Цяпер галоўнае — помсціць, дабіваць ненавіснага ворага.

Сёння ў франтавой газеце «В бой за Родину» апублікаваны мой вялікі памерам верш (яго можна назваць баладай), прысвечаны памяці выдатнага героя нашай дывізіі радавога Майсурадзэ Георгія Васільевіча. Верш ужо друкаваўся ў дывізіёнцы. Пішу больш на роднай — бедарускай мове. Але ж перакладаць на рускую няма каму. Таму даводзіцца займацца гэтай справай самому.

Сёння ў нашай дывізіёнцы надрукаваны мой нарыс пра сапраўднага героя — камандзіра ўзвода разведкі лейтэнанта Цімафея Трафімавіча Гутніка. Нарыс маленькі, па аб'ёме нашай газеты. Называецца «Партбілет № 4915634». Аб чым гаворыцца ў нарысе? Газета можа не захавацца. Перапішу яго кароткі змест у дзённік.

Вось ужо некалькі тыдняў, як мы знаходзімся на перафарміроўцы. Дывізія надта парадзела. Трэба яе папоўніць і падрыхтаваць да новых, можа яшчэ больш жорсткіх бітваў. Мы ж павінны не толькі вызваліць сваю родную зямлю, але дайсці да Берліна, да самай бярлогі лютага звера. Гэта разумеюць усе байцы. Вызвалена ўжо вялікая тзрыторыя Украіны, Беларусі, паўночных раёнаў краіны. Зламана блакада Ленінграда, Вораг бяжыць далей і далей на захад, Гэта дае нам новыя сілы і ўпэўненасць у канчатковай перамозе.

Якая радасць! Сёння войскі 1-га Беларускага фронту пры ўзаемадзеянні з 3-м Беларускім фронтам, як гаворыцца ў зводцы Саўінфармбюро, у выніку глыбокага абходнага манеўру, вызвалілі сталіцу Савецкай Беларусі, буйнейшы адміністрацыйны, эканамічны і культурны цэнтр краіны — горад Мінск.

Шкада, ой як шкада, што мне не давялося асабіста сёння ўвайсці ў Мінск, мой родны горад, дзе я вучыўся, па вуліцах якога хадзіў з сябрамі, адкуль пайшоў служыць у армію. Але што ж паробіш. Франтоў цяпер у нас многа. Я аказаўся на другім участку вайны. Наша дывізія на Украіне. Ваюе пад камандаваннем генерала арміі М.Ф.Ватуціна, такога ж слаўнага палкаводца, як і Ракасоўскі.

3 хваляваннем перачытваю зводку Саўінфармбюро. Ужо больш за трыста кіламетраў ад маёй роднай вёскі Альшоў, што на Хоцімшчыне, фронт прайшоў на захад. Усяго некалькі тыдняў нашага наступлення па тэрыторыі Беларусі, а ўжо вызвалены Орша, Віцебск, Жлобін, Магілёў, Бабруйск, Слуцк, Лепель, Барысаў. Нарэшце — Мінск. Такога манеўранага, хуткага наступу яшчэ ў нас не было. А што будзе далей?

Далей будзе толькі адно — Перамога, канчатковая Перамога над ненавіснай фашысцкай цемрай.